Dərman Allergiyası və ya Reaksiyası immunitet sisteminin dərmana reaksiyasıdır. Hər hansı bir dərman (kimyəvi tərkibli və ya bitki mənşəli) dərman allergiyası və ya reaksiyasına səbəb ola bilər. Bununla belə, müəyyən dərmanlara qarşı dərman allergiyası və ya reaksiyası daha çox olur.
Dərman Allergiyası və ya Reaksiyası zamanı ən çox görülən dəri simptomları köpüşmə, səpgi və qızartıdır. Ancaq dərman allergiyası ciddi reaksiyalara da səbəb ola bilər. Buraya anafilaksiya kimi tanınan ağır, həyati təhlükəsi olan bir vəziyyət daxildir.
Dərman allergiyası dərmanın yan təsiri ilə eyni deyil. Yan təsir dərmana məlum mümkün dərman reaksiyasıdır. Dərmanların yan təsirləri dərman etiketlərində qeyd olunur. Dərman allergiyası həmçinin dərman zəhərlənməsindən də fərqlidir. Dərman zəhərlənməsi dərmanın həddindən artıq doza qəbulu nəticəsində yaranır.
Dərman Allergiyası və ya Reaksiyası zamanı müşahidə olunan simptomlar
Dərman Allergiyası və ya Reaksiyasının ciddi simptomları reaksiyaya səbəb olan dərmanı qəbul etdikdən sonra bir saat ərzində meydana gəlir. Digər dərman reaksiyaları, xüsusən də səpgilər saatlar, günlər və ya həftələr sonra müşahidə edilə bilər.
Dərman Allergiyası və ya Reaksiyası zamanı müşahidə olunan simptomlar aşağıdakıları əhatə edə bilər:
- Dəridə köpüşmə (övrə)
- Üz, göz ətrafı və ağızda şişkinlik
- Dəridə qaşınma
- Dəridə qızartı və səpgi
Anafilaktik Şok
Anafilaksiyanın simptomlarına aşağıdakılar daxildir:
- tənəffüs yollarının və boğazın sıxılması, nəticədə nəfəs almaqda çətinlik
- mədə bulantısı və ya qarın nahiyəsində ağrılar
- qusma və ya ishal
- başgicəllənmə və ya çaşqınlıq (huşsuzluq)
- zəif, sürətli nəbz
- qan təzyiqinin düşməsi
- qıcolma
- şüur itkisi
Dərman Allergiyası və ya Reaksiyasının səbəbləri
Dərman Allergiyası və ya Reaksiyasının səbəbi immunitet sisteminin dərmanı virus və ya bakteriya kimi zərərli maddə olaraq qəbul etməsidir. İmmunitet sistemi bir dərmanı zərərli maddə kimi qəbul etdikdən sonra, o dərmana xas olan antikor inkişaf etdirir. Bu, ilk dəfə dərman qəbul edərkən baş verə bilər, lakin bəzən təkrar dərmana məruz qalmayana qədər allergiya inkişaf etmir.
Dərmanı növbəti dəfə qəbul edildikdə bu spesifik antikorlar dərmanı qeyd edir və immun sisteminin maddəyə birbaşa hücuma keçir. Bu fəaliyyət nəticəsində buraxılan kimyəvi maddələr allergik reaksiya ilə əlaqəli simptomlara səbəb olur.
Dərman Allergiyası və ya Reaksiyası yaradan dərmanlar
Hər hansı bir dərman allergik reaksiyaya səbəb ola bilsə də, bəzi dərmanlar daha çox dərman allergiyası və ya reaksiyası ilə əlaqələndirilir.
Bunlara daxildir:
- Penisilin kimi antibiotiklər
- Aspirin, ibuprofen və naproksen natrium kimi ağrı kəsicilər
- Xərçəngin müalicəsi üçün istifadə edilən kimyəvi terapiya dərmanları
- Revmatoid artrit kimi autoimmunn xəstəliklər üçün istifadə edilən dərmanlar
Qeyri-allergik Dərman Reaksiyası
Bəzən bir dərmana reaksiya, demək olar ki, dərman allergiyası ilə eyni simptomları yarada bilər. Bununla belə, dərman reaksiyası immunitet sisteminin fəaliyyəti ilə əlaqəli deyil. Bu vəziyyət qeyri-allergik həssaslıq reaksiyası və ya psevdoallergik dərman reaksiyası adlanır.
Qeyri-allergik Dərman Reaksiyası yaradan dərmanlara aşağıdakılar daxildir:
- Aspirin
- Görüntüləmə testlərində istifadə olunan boyalar (radiokontrast mühit)
- Ağrı müalicəsi üçün istifadə olunan opiatlar
- Yerli anestetiklər (keyləşdirici dərmanlar)
Dərman Allergiyası və ya Reaksiyasının risk faktorları
Hər kəsin dərmana allergik reaksiyası ola bilsə də, bir neçə faktor dərman allergiyası və ya reaksiyası riskini artıra bilər.
Dərman Allergiyası və ya Reaksiyasının risk faktorlarına daxildir:
- Qida allergiyası və ya mövsüm allergiyası kimi digər allergiya tarixi
- Dərman allergiyasının şəxsi və ya ailə tarixi
- Yüksək dozalar, təkrar istifadə və ya uzun müddət istifadəsi səbəbindən dərmana artıq məruz qalma
- HİV infeksiyası və ya Epstein-Barr virusu kimi adətən allergik dərman reaksiyaları ilə əlaqəli bəzi xəstəliklər
Dərman Allergiyası və ya Reaksiyası diaqnozu
Dərman Allergiyası və ya Reaksiyası zamanı dəqiq diaqnoz vacibdir. Dəri həkimi adətən fiziki müayinə keçirir və pasiyentə suallar verir. Dərman Allergiyası və ya Reaksiyasının səbəb olduğu simptomların müşahidə edilmə zamanı və simptomların ilkin forması, dərmanın qəbul edildiyi vaxt, simptomların yaxşılaşması və ya pisləşməsi ilə bağlı təfərrüatlar dermatoloq həkimə diaqnoz qoymaqda kömək edən çox önəmli nüanslardır.
Dermatoloq əlavə testlər təyin edə və ya testlər üçün sizi allergiya mütəxəssisinə (allerqoloqa) yönləndirə bilər.
Bunlara aşağıdakılar daxildir:
- Dəri testləri. Prosedur, inyeksiya və ya yamaq ilə dəriyə az miqdarda şübhəli dərman yeridilməsindən ibarətdir. Testə müsbət reaksiya – qırmızı, qaşınan, qabarıq bir şişə səbəb olur.Müsbət nəticə dərmana allergiyanın ola biləcəyinizi göstərir.Mənfi nəticə isə o qədər də dəqiq deyil. Bəzi dərmanlar üçün testin mənfi nəticəsi adətən pasiyentin dərmana allergiyasının olmadığını bildirsə də, bir sıra dərmanlar üçün mənfi nəticə dərman allergiyası ehtimalını tamamilə istisna etmir.
- Qan testləri. Dəri həkimi simptomlara səbəb ola biləcək digər şərtləri aradan qaldırmaq üçün qan testi tələb edə bilər.Bir neçə dərmana qarşı allergik reaksiyaları aşkar etmək üçün qan testləri olsa da, onların dəqiqliyi ilə bağlı nisbətən məhdud tədqiqatlar səbəbindən bu testlər geniş şəkildə istifadə edilmir. Dəri testinə şiddətli reaksiya ilə bağlı narahatlıq olduqda istifadə edilə bilər.
Simptomları və test nəticələrini təhlil etdikdən sonra dermatoloq müalicə planını təyin edəcəkdir.
Dərman Allergiyası və ya Reaksiyası müalicəsi
Dərman Allergiyası və ya Reaksiyası müalicəsi iki ümumi strategiyaya bölünə bilər:
- Mövcud allergiya simptomlarının müalicəsi
- Tibbi zərurət olduqda, allergiyaya səbəb olan dərmanı qəbul etməyə imkan verə biləcək müalicə
Mövcud simptomların müalicəsi
Bir dərmana allergik reaksiyanı müalicə etmək üçün aşağıdakı müdaxilələrdən istifadə edilə bilər:
- Dərmanın ləğvi. Dərman allergiyasına səbəb olduğu müəyyən edilən və ya ehtimal edilən dərmanın qəbulunu dayandırmaq müalicənin ilk addımıdır. Bir çox hallarda bu, zəruri olan yeganə müdaxilə ola bilər.
- Antihistamin dərman preparatları. Dəri həkimi antihistaminik təyin edə bilər. Bir antihistamin, allergik reaksiya zamanı qıcıqlanan immun sisteminin kimyəvi maddələrini bloklaya bilər.
- Kortikosteroidlər. Daha ciddi reaksiyalarla əlaqəli iltihabı müalicə etmək üçün dermatoloq oral və ya inyeksiya yolu ilə istifadə edilən kortikosteroidlər təyin edə bilər.
- Anafilaksiyanın müalicəsi. Anafilaksi dərhal epinefrin inyeksiyasını tələb edir. Qan təzyiqini normada saxlamaq və nəfəs almağı dəstəkləmək üçün də xəstəxana baxımı lazımdır.
Dərman Desensiblizasiyası
Dərman Allergiyası və ya Reaksiyasına səbəb olan dərmanı pasiyentin qəbul etməyi zəruri olarsa, dermatoloq dərman desensiblizasiyası adlanan müalicəni təyin edə bilər. Bu müalicədə, pasiyent çox kiçik dozalardan başlayaraq 15-30 dəqiqəlik fasilələrlə artan dozalar verilərək dərmana qarşı desensibilizasiya edilir. Lakin bu, yalnız həmin müalicə müddətinə aiddir. Dərman allergiyasına səbəb olduğu müəyyən edilən və ya ehtimal edilən dərmanın qəbulunu dayandırılıb yenidən istifadə edilməli olduqda yenidən allergiyaya çevrilir və eyni prosesin təkrar edilməsi lazımdır.
Nə vaxt dəri həkiminə müraciət etmək lazımdır?
Dərman qəbul etdikdən sonra ağır reaksiya əlamətləri və ya şübhəli anafilaksiya əlamətləri ilə qarşılaşsanız, vaxt itirmədən təcili tibbi yardıma zəng edin.
Dərman allergiyasının daha yüngül simptomları varsa, mümkün qədər tez bir zamanda dəri həkiminə – dermatoloqa müraciət edin.
Digər məqaləmiz: Dərman allergiyaları. Allergiyanın sebebleri