Saç tökülməsi müxtəlif səbəblərlə baş verə bilər, lakin bəzi hallarda bu proses geri dönməz xarakter daşıyır. Belə hallarda çapıqlı (skarlaşmış) alopesiya — yəni Alopecia Cicatricans müşahidə edilir. Bu nadir, lakin ciddi dermatoloji xəstəlik saç follikullarının qalıcı məhvinə və daimi saç itkisinə səbəb olur. Dermatoloq tərəfindən erkən diaqnostika və müalicə xəstəliyin irəliləməsini əhəmiyyətli dərəcədə ləngidə bilər. Bu prosesin vaxtında aşkarlanması və tibbi nəzarət altında saxlanılması, həm estetik görünüşün qorunması, həm də psixoloji sağlamlığın dəstəklənməsi baxımından həyati əhəmiyyət daşıyır.
Çapıqlı Saç Tökülməsi (Alopecia Cicatricans) nədir?
Çapıqlı Saç Tökülməsi — saç follikullarının iltihab nəticəsində zədələnməsi və yerində çapıq toxumasının yaranması ilə nəticələnən, geri dönüşü olmayan saç tökülməsi formasıdır. Bu vəziyyət həm qadınlarda, həm də kişilərdə müxtəlif yaş qruplarında müşahidə olunur və estetik, emosional və sosial problemlərə səbəb ola bilər. Bəzən pasiyentlər saç itkisini adi bir problemdən ibarət hesab etdikləri üçün gecikmiş diaqnostika halları müşahidə olunur, bu da geridönməz follikulyar destruksiyaya gətirib çıxarır.
Çapıqlı saç tökülməsinin səbəbləri
Çapıqlı saç tökülməsi çoxsaylı amillərlə əlaqələndirilir:
- Autoimmun xəstəliklər: Diskoid lupus eritematozus, liken planopilaris
- İnfeksiyalar: Bakterial infeksiyalar (stafilokok), göbələk infeksiyaları
- Travmatik təsirlər: Termal yanıqlar, kimyəvi yanmalar, mexaniki zədələr
- İltihabi dəri xəstəlikləri: Folikulit dekalvans, sklerodermiya
- Genetik faktorlar: Ailəvi meyllilik, irsi immun pozğunluqlar
Bu faktorlar saç follikullarının struktur bütövlüyünü pozur və onların tamamilə məhv olmasına gətirib çıxarır. Beləliklə, saçın yenidən çıxması üçün vacib olan hüceyrə bazası sıradan çıxır.
Çapıqlı saç tökülməsinin əlamətləri
Əlamətlər xəstəliyin formasına və ağırlıq dərəcəsinə görə dəyişə bilər:
- Saçlı dəridə qızartı (eritema), ödem və qaşınma
- Yanma hissi, ağrılı sahələr
- Qabıqlanma, pustula əmələ gəlməsi
- Saçsız sahələrdə dəri atrofiyası, nazikləşmiş və parıltılı dəri görünüşü
- Dairəvi və ya qeyri-müntəzəm formalı alopesiya sahələri
Ən mühüm əlamət — zədələnmiş bölgələrdə saçların yenidən çıxmamasıdır. Xəstəliyin bəzi formalarında saçlı dəridə pigmentasiya pozğunluğu və damar genişlənməsi də müşahidə oluna bilər.
Çapıqlı saç tökülməsinin diaqnozu
Dəqiq diaqnoz üçün dəri həkimi tərəfindən aşağıdakı üsullardan istifadə edilir:
- Dermoskopiya: Saç follikullarının və dəri səthinin mikroskopik qiymətləndirilməsi; “perifolikulyar eritema”, “qırmızı nöqtələr” və “ağ sahələr” tipik tapıntılardır.
- Dəri biopsiyası: Histopatoloji müayinədə iltihabi hüceyrə infiltratı və follikulyar destruksiya aşkarlanır, həmçinin çapıq toxumasının dərəcəsi qiymətləndirilir.
- Laborator analizlər: Autoimmun xəstəliklər və infeksiyalar üçün seroloji testlər, ANA, ENA profilləri və CRP kimi göstəricilər təyin olunur.
- Fotodokumentasiya: Prosesin irəliləməsini vizual izləmək üçün istifadə edilir, müalicəyə cavabın qiymətləndirilməsi üçün faydalıdır.
Çapıqlı saç tökülməsi müalicə prinsipləri
Müalicənin əsas məqsədi iltihabi prosesi dayandırmaq, zədələnməni ləngitmək və mövcud saç örtüyünü qorumaqdır. Tam bərpa mümkün olmasa da vaxtında başlanmış müalicə ilə itkinin qarşısını almaq mümkündür.
İltihabəleyhinə terapiya
- Yerli kortikosteroidlər: Triamsinolon və betametazon kimi preparatlar aktiv ocaqlara inyeksiya və ya topikal şəkildə tətbiq olunur.
- Sistemik kortikosteroidlər: Prednizolon qısa müddətli kurslarla təyin edilir.
İmmunomodulyator terapiya
- Hidroksiklorokin: Autoimmun prosesləri tənzimləyir, əsasən liken planopilaris və diskoid lupus hallarında istifadə olunur.
- Takrolimus və mofetil mycophenolate: İltihabın sistemik təsirini azaltmaq üçün ikinci seçim dərmanlardır.
Antimikrob müalicə
- Stafilokokk və ya malasseziya infeksiyası aşkarlanarsa müvafiq antibiotik və ya antimikotik preparatlar əlavə olunur.
PRP və Mezoterapiya
- Stabil remissiya dövründə dəstəkləyici məqsədli olaraq tətbiq oluna bilər, lakin iltihabi proses zamanı əks göstərişdir.
Saç transplantasiyası
- Aktiv faza tamamilə keçdikdən və prosesin 12-24 ay stabil qaldığı sübuta yetirildikdən sonra mümkündür. Transplantasiya nəticəsi isə öncədən dəyərləndirilməli və realist gözləntilər formalaşdırılmalıdır.
Pasiyentlər üçün tövsiyələr
- İlk simptomlar müşahidə olunduqda dərhal dermatoloqa müraciət edilməlidir.
- Saç dərisini qıcıqlandıran məhsullardan, habelə həddən artıq mexaniki təsirlərdən (məs. sərt daraqla daramaq, tez-tez fenlə qurutmaq) uzaq durulmalıdır.
- Gündəlik SPF 30 və yuxarı qoruyucu vasitələr istifadə edilməlidir.
- Dəriyə zərər verən invaziv və ya estetik prosedurlardan əvvəl dermatoloq məsləhəti alınmalıdır.
- Müalicə müddətində ardıcıl monitorinq və mütəmadi konsultasiyalar vacibdir.
Xəstəliyin gedişi
Erkən mərhələdə başlanılan müalicə ilə prosesin yayılmasının qarşısı alınır və saçsız sahələrin genişlənməsi minimuma endirilir. Çapıq toxuması ilə əvəz olunmuş sahələrdə follikulların bərpası mümkün deyil. Proqnoz xəstəliyin səbəbindən, başlanma yaşından və müalicəyə cavabdan asılı olaraq dəyişir. Xəstəliyin gedişi bəzən sürətli və aqressiv ola, bəzən isə yavaş proqressivləşən formada ola bilər.
Nəticə
Çapıqlı Saç Tökülməsi (Alopecia Cicatricans) — yalnız kosmetik deyil, həm də tibbi və psixoloji nəticələri olan kompleks bir dermatoloji patologiyadır. Xəstəliyin vaxtında aşkarlanması, ixtisaslaşmış dermatoloq tərəfindən aparılan dəqiq diaqnostika və fərdi müalicə protokolları pasiyentin saç köklərinin qorunması və həyat keyfiyyətinin artırılması baxımından əsas rol oynayır.
Unutmayın ki, çapıqlı saç tökülməsi hallarında hər hansı bir gecikmə bərpa olunmaz nəticələrə səbəb ola bilər. Erkən diaqnostika – effektiv nəticənin əsas şərtidir.