Lupus xəstəliyi, digər adları ilə Lupus Erythematosus və Qırmızı Qurd Eşənəyi xəstəliyi bədənin bir çox orqanına təsir edən revmatik xəstəlikdir. Autoimmun xəstəliklər sinfində qiymətləndirilən Lupus meydana gəldiyində birbaşa immun sistemini hədəf alır. Bu zaman immun sistemi cari funksiyasını yerinə yetirə bilmir və öz hüceyrələrini tanıya bilmir. Dəridə, xüsusən də üzdə kəpənək formasında qırmızı səpgilər olan Lupus xəstəliyində oynaq ağrısı kimi bir çox fərqli əlamət görülə bilər.
Qırmızı Qurd Eşənəyi (Lupus) xəstəliyinin səbəbləri
Lupusda bədənin mühüm tikinti bloku olan kollagenə qarşı immunitet sistemi hücumu var.
Lupus xəstəliyinin səbəbi dəqiq bilinməsə də, risk faktorları:
- Genetika : Tədqiqatlar müəyyən genetik xüsusiyyətlərə malik insanların lupus simptomlarını inkişaf etdirmə ehtimalının daha yüksək olduğunu göstərdi. Bu kontekstdə 50-dən çox riskli gen müəyyən edilib.
- Ətraf mühit faktorları : Siqaret çəkmə, stresli həyat tərzi, silisium və oxşar zəhərli maddələrə məruz qalma kimi ətraf mühit faktorlarının lupus xəstəliyinin inkişafına təkan verdiyi bilinir.
- Hormonlar : Estrogen hormonu kimi bəzi hormon səviyyələrindəki balanssızlığın lupus xəstəliyinin inkişafına təsir edə biləcəyini göstərən tədqiqatlar var.
- İnfeksiyalar : Sitomeqalovirus (CMV), Epstein-Barr virusu (EBV) kimi bəzi infeksiyalardan sonra immun sisteminin orqanizmi təhlükə kimi qəbul etməsi nəticəsində lupus inkişaf edə bilər.
- Dərmanların yan təsirləri : Revmatoloji xəstəliklərdə istifadə edilən hidralazin, quinidin və ya bioloji agentlərə görə insanlarda lupusa bənzər simptomlar yarana bilər.
- Bunlardan başqa, xüsusilə 15-44 yaş arası insanlarda, qadınlarda, qaradərililərdə və ailələrində lupus olan insanlarda lupus inkişaf ehtimalı cəmiyyətin qalan hissəsi ilə müqayisədə olduqca yüksəkdir.
Qırmızı Qurd Eşənəyi (Lupus) xəstəliyinin simptomları
Lupus xəstəliyi bədənin demək olar ki, hər bir toxumasına təsir göstərə biləcəyi üçün klinik mənzərə xəstədən xəstəyə əhəmiyyətli dərəcədə dəyişə bilər. Yenə xəstəliyin gedişində dalğalanmalar səbəbindən simptomlar yox ola bilər və ya fasilələrlə güclənə bilər.
Bu kontekstdə lupus xəstəliyinin gedişində aşağıdakı simptomlar görünə bilər:
- Yüksək hərarət
- Zəiflik – yorğunluq
- Əzələ zəifliyi və geniş yayılmış əzələ ağrıları
- Üzün tipik kəpənək formasında qızarması
- Dəridə qızartı, səpgi və ya şişkinlik
- Günəşə qarşı həssaslıq; xüsusilə günəş şüalarına məruz qalma ilə dəri simptomlarının kəskinləşməsi
- Saç tökülməsi və keçəlləşmə
- Təkrarlanan ağız yaraları, ürəkbulanma, qusma, ishal və ya qəbizlik kimi dəyişkən həzm problemləri
- Barmaqların uclarında qançırlar və ya solğunluq, xüsusilə stress və ya soyuqlara məruz qalma vəziyyətlərində
- Nəfəs darlığı
- Gözlərdə və ya ağızda quruluq
- Baş ağrısı, yaddaş itkisi, çaşqınlıq, depressiya, psixoz kimi psixoloji simptomlar
- Dəri dəyişiklikləri, xüsusən burun və yanaqlarda yaranan səpgilər
- Damarlarda iltihablanma ilə əlaqədar şişkinliklər. Dərinin kiçik damarları təsir alır və vaskulit adlanan iltihab yaranır.
- Dırnaqların ətrafında ləkə formasında dəri altı qanama olur.
- Əzələlərdə də ağrı və iltihab baş qaldırır.
- Sinə ağrısı yaradan ağciyər və ya ürək problemləri ola bilər. Ağciyər membranları arasında maye yığılması və iltihablanma olduqda nəfəsalma ilə artan sinə ağrısı əmələ gəlir. Ağciyər toxumasında iltihablanma nəticəsində sətəlcəm yaranır. Ürək membranı iltihablanmasına isə perikardit deyilir .
Bundan əlavə, lupus xəstəliyi erkən dövrdə müalicə ilə effektiv şəkildə idarə olunmazsa, uzun müddətdə bəzi orqanlarda qalıcı zədələnmələrə səbəb ola bilər və ciddi fəsadlarla nəticələnə bilər. Bunlara böyrək zədələnməsi ilə müşayiət olunan böyrək çatışmazlığı, sümük iliyinin zədələnməsi nəticəsində yaranan anemiya və immun sisteminin çatışmazlığı, ağciyərin zədələnməsi ilə müşayiət olunan davamlı nəfəs darlığı və öskürək daxildir.
Qırmızı Qurd Eşənəyi Lupus ( xəstəliyinin) diaqnozu
Qırmızı Qurd Eşənəyi xəstəliyinin (Lupus) diaqnozu klinik əlamətlərlə birlikdə bəzi qan testlərinin köməyi ilə qoyulur. Pasiyentlərdə qan testləri, böyrək testləri, döş qəfəsinin rentgenoqrafiyası, LE hüceyrəsi, anti DNT və ANA müayinəsi aparılır. Başlanğıc mərhələsində tipik xəstəlik əlamətlərini göstərməyən pasiyentlərdə diaqnoz qoymaq çətin olur.
Qırmızı Qurd Eşənəyi (Lupus) xəstəliyinin müalicəsi
Lupus xəstəliyi üçün qəti bir müalicə yoxdur. Müalicə xəstəliyin inkişafını dayandırmaq, həyati ağırlaşmaların qarşısını almaq və simptomları aradan qaldırmaq üçün tətbiq olunur. Müalicə xəstəliyin şiddətinə uyğun olaraq hər bir xəstə üçün xüsusi olaraq planlaşdırılır. Ona görə də erkən diaqnoz böyük əhəmiyyət kəsb edir. Çünki irəliləmiş xəstəliyi geri qaytarmaq mümkün deyil.